Bilimsel araştırmalarda konu nasıl belirlenir?

Öncelikle seçtiğiniz araştırma konusu uzmanlık alanınız ve deneyimlerinize uygun olmalıdır. Yani yapacağınız araştırma konusunda yeterli bir bilgi birikimine sahip olmalısınız. Eğer uzmanlık alanınız Halk Sağlığı Hemşireliği ise çalışmalarınızın bu alana katkı sağlayacak nitelikte olması beklenir. Kliniğe katkı sağlayacak çalışmalar planlamamalısınız. Eğer konu sağlık çalışanlarının sağlığını koruma, geliştirme, erken tanı değilse. Bırakın bunu klinisyenler yapsın. Aynı şey klinisyenler için de geçerli. Hastane dışında yani sahada yapılacak olan sağlığı koruma, geliştirme, erken tanı çalışmalarını halk sağlığı hemşirelerine bırakın ya da halk sağlığı hemşireleri ile işbirliği yapın lütfen. Eğer herkes birbirinin uzmanlık alanında çalışacaksa uzmanlığın anlamı ne? Bırakalım uzmanlığı, herkes her konuda çalışsın. Etik kurul toplantılarında çok tanık olduğum bir şey hiçbir hekim bir diğerinin alanı hakkında konuşmak istemiyor. Yapılacak çalışmalarda bu şu uzmanlık alanının oradan birisi eklensin çalışmaya şeklinde öneriler geliyor. Bence doğrusu da bu. Ekip çalışmaları elbette yapmalıyız, elbette multidisipliner çalışmalar yapmalıyız, Elbette farklı uzmanlık alanları bir araya gelmeliyiz. Demek istediğim şey farklı bir şey. Örneğin benin yakın arkadaşlarımdan biri psikiyatri hemşireliği anabilim dalında. Biz onunla ortak birçok çalışma yaptık. Ortak noktamız toplum ruh sağlığıydı. Ama ben psikiyatri hemşireliğinde o da benim alanımda bağımsız çalışmalar yapmıyordu. Beni tanıyanlar benim kültüre ve kültürlerarası hemşireliğe odaklandığımı bilir. Farklı disiplinlerden kültür ile ilişkili olmak koşuluyla çok sayıda araştırmaya ve tezlere katkı sağlamaya çalıştım. Derinleştiğiniz bir konuda sizin uzmanlık alanınız dışındakilerden de destek talepleri olabiliyor. Çünkü sizin derinleştiğiniz alan tüm uzmanlık alanlarına aynı mesafede duruyor. Bu alan halk sağlığı hemşireliğinin de ötesinde bir alan. Yani tüm halk sağlığı hemşireleri kültürlerarası hemşirelik benim alanım deme gibi bir gaflete düşmemeli. Bu alan Türkiye'de henüz bir uzmanlık alanı olmadığı için konuya ilgi duyan ve bu alanda derinleşen kişilerin çalışma yaptığı bir alan. Yani Türkiye'de hemşireliğin tüm uzmanlık alanlarından bu konuya ilgi duyan ve bu konuda derinleşen akademisyenler var. Bu örneği neden verdim çünkü bazı konular hemşirelik uzmanlık alanlarının hepsinde işlenebilir. Ekip oluşturulabilir. Kısaca çalışacağınız konuda bilgi birikiminizin yeterli olması çok önemlidir. Popüler bir konu dikkatinizi çekebilir ancak o konu uzmanlık alanınız değilse bu konuyu seçmemelisiniz. Neden seçmemelisiniz? Kısaca açıklayayım. Çalışmayı bir şekilde yaptınız ve tartışmaya kadar geldiniz. Ancak sonuçlar literatürle uyumlu değil ve siz de bu konuda yeterli bir bilgiye sahip değilsiniz. İşte tam bu noktada tartışma yapmanız oldukça zordur. Kabul edilebilir bir tartışma yapabilmek için o konuya eleştirel bakabilecek kadar bilgi birikiminiz olması beklenir. Tartışma araştırmada en özgür olduğunuz alandır. Yorumlarınızla bulgularınız anlam kazanacaktır. Ancak sizin bu konuda yorum yapacak yetkinliğiniz yoktur. Bilimsel bir araştırma yapmak için lisansüstü bir eğitimden geçmeniz beklenir. Özgün bir araştırma için ise doktora eğitimini tamamlamanız. Yüksek lisans tezleri daha çok danışmanların konu önerisi ile şekillenmektedir. Ancak bunun çeşitli dezavantajları vardır. Çünkü öğrenci akademik kariyerine doktora ile devam etmek istiyorsa ya da uzmanlık alanını çalıştığı kliniği göre şekillendirmek istiyorsa bu öğrenciye sadece bir uzmanlık diploması kazandırır ancak gelecekte kendisini görmek istediği noktaya gelmesine katkı sağlamaz. Öğrenci ilk fırsatta doktorada konusunu değiştirmek isteyebilir. Böylece yüksek lisans ve doktora konusu birbirinden apayrı iki konu olur ve öğrencinin kendine akademik bir hat çizmesine engel olunur. Sonuçta öğrenci yolunu bulacaktır elbette. Ama bir hatta derinleşmek varken zaman kaybedecektir. O nedenle konu seçerken kendinizi gelecekte hangi alanda görmek istiyorsanız, kendinizi hangi alanda geliştirmek istiyorsanız o alanda yüksek lisans yapmanız kadar konuyu da ona göre seçmeniz önemlidir. Seçtiğiniz konu hakkında danışmanlığınızın yeterlilik ve yetkinliği de önemlidir. Örneğin simülasyon hakkında yazacağınız bir tez için bu konu üzerinde okuyup yazmamış bir danışman size beklediğiniz katkıyı sunamayacaktır. O nedenle çalışmayı hedeflediğiniz konuyu ve uzmanlık alanını seçtiğiniz gibi danışmanınızı da seçmelisiniz. Gerekirse danışmanınıza bu konuda yetkin olan ikinci bir danışman önerebilirsiniz. İki yüksek lisans öğrencisi kültür konusunda çalışmak için farklı illerden bize gelmişlerdi. Tek istekleri kültür konusunda çalışabilmekti. Ancak diğer bir öğretim elemanının da öğrencisi olsun diye öğrencilerden birini almamıştım. Bu durum öğrenci kadar beni de üzmüştü. Öğrencileri araştırma yapmaya teşvik eden çeşitli destek programları var. Bilimsel bir araştırmanın sürecini bilmeden sadece veri toplamak için bir çalışmaya katılmak aslında yazar olmak değildir. Çalışmayı planlayan öğretim elemanlarının da bu konuda farkındalığı önemlidir. Henüz araştırmanın hemşirelik için önemini bilmeyen bir öğrencinin bir çalışmada giriş, yöntem, bulgu veya tartışma yazması beklenemez. Öğrenciler sadece veri toplamanın yazarlık olmadığını öğrenmeleri önemli bir ayrıntıdır. Kaldı ki “araştırma yazma becerileri” dersini veren ve öğrencilerine araştırma yazdıran bir öğretim üyesi olarak bunun son sınıfta bile ne kadar zor olduğunu söyleyebilirim. Hatta yüksek lisansta bile zor. Lisans eğitimi, hemşirelik öğrencisine bir makaleyi okuma ve sonuçlarını alanda kullanmayı öğretir. Amacı onun araştırma yapmasını sağlamak değildir. Ancak bizim bölüm gibi sanırım bazı bölümlerde ekstrada "bir araştırma nasıl yapılır" dersi verilerek mezunlarına bu yetkinliğin kazandırılması hedeflenir. Bu öğrencilerin bu konuda diğer öğrencilere göre daha şanslı olduğu ve projelerde yer alması yararlı olabilir diye düşünüyorum. Bir araştırmaya başlamadan önce çalışmayı düşündüğünüz konu hakkında evren ve örneklemin yeterli olup olmadığı hakkında bir bilgimiz olmalıdır. Yani çalışacağınız konu hakkında bir veri var mı? Örneğin ben Çanakkale’deki mastektomi ameliyatı olmuş kadınlar üzerinde bir araştırma yapmayı planlıyorum. Bu kadınların sayısı hakkında hiçbir ön araştırma yapmadan mastektomi ameliyatı olan kadınların cinsel işlev bozukluklarını tanımlayan bir araştırma planladım. Etik kurul iznini de aldım. Ancak veri toplama sürecine geldiğinde öğrendim ki Çanakkale’de sadece 15 tane mastektomili kadın varmış. Tanımlayıcı bir araştırmayı 15 kadın ile yapmam mümkün değil. Eğer çalışmayı planlamadan önce bu sayı hakkında bilgi edinmiş olsaydım çalışma konumu veya çalışma tasarımımı değiştirebilir hatta ona göre planlayabilirdim. Yapacağım araştırma tasarımı için kadınların sayısının yeterli olduğunu düşünelim. Ancak bu kadınların hepsi il merkezinde yaşamıyor olabilir. Birçoğu kırsalda yaşıyor olabilir. Kırsala gitmek için zaman, ekonomik gücünüz yeterli olmamış olabilir. Sizin çalışma takviminizde yer alan tarihlerde bu kadınlara ulaşamayabilirsiniz. Bu kadınlar hayvanlarıyla yaylaya çıkmış olabilir, Başka bir kente işçi olarak gitmiş olabilir. Planladığınız çalışmada hizmet satın almayı planlamış olabilirsiniz. Çalışmanızın verisini toplamak için anketörlerle çalışmayı planladığınız için veri toplamanın sorun olmayacağını düşünmüşte olabilirsiniz. Örneğin çalışmanızı destek almak için üniversitenizin Bilimsel Araştırma projeleri (BAP) birimine sundunuz ancak kabul edilmedi. O zaman ekonomik olarak çalışmanızın bütçesini siz karşılamalısınız. Kısaca çalışmanız için gerekli olan insan gücü, ekonomik güç ve zamana sahip misiniz? Bunların iyi bir planlamasını yapmak zorundasınız. Yüksek lisans tezi için maksimum süre 4 yarıyıl, doktora için maksimum süre 6 yarıyıldır. Çalışmanızı planlarken zamanın sonsuz olmadığını ve çok iyi bir planlama yapılması gerektiğini unutmamanız önemlidir. Zamanınızı ekstra olabilecek durumları da göz önünde bulundurarak planlarsanız risk almazsınız. Bazen klinik çalışmalara etik kurul izni de alamayabilirsiniz. Bunu “Klinik etik kurul üyesi” olarak söylüyorum. Klinikte deneysel bir çalışma planlıyorsanız mevzuatı iyi okumanızı öneririm. Yeniden bir konu değişikliği ise özellikle de bir tez ise ciddi bir zaman kaybına neden olabilir. Çalışmanızı eğer klinikte deneysel olarak planlıyorsanız öncelikle klinikte çalışan sorumlularla bu konuyu konuşmanızı öneririm. Klinik araştırmanız doktorun sorumlu araştırmacı olması gereken çalışma ise kararınızı ona göre şekillendirmelisiniz. Çalışacağınız konu hakkında yukarıdaki ön koşulları sağladıktan sonra seçtiğiniz konu uzmanlık alanınıza, mesleğinize bir yeterlilik getiriyor mu lütfen bunun üzerinde düşünün? Çalışma sonuçları alanda kullanılabilir mi? Çalışmadan elde ettiğiniz sonuçlar alana katkı sağlayacak mı? Bu sorulara yanıt vermeniz gerekiyor. Örneğin akademisyenlerde şiddet algısını saptamak istiyorsunuz. Arkasından şu soruyu sormalısınız. Saptayacağım da ne olacak? Saptamasam bir boşluk oluşur mu? Bu soruları sorduğunuzda bir yere varamıyorsanız lütfen konu için zaman ayırmayın. Çünkü sonuçlarınız alana bir katkı sağlayacak gibi görünmüyor. Oysaki yaptığınız çalışmanın bilim dalınıza, topluma ve çalışmayı yaptığınız bireylere bir katkı sağlaması beklenir. Çalışmanızın bu gruplara yararını açıklayamıyorsanız lütfen konu için zaman harcamayın. Bazen öğrencilerim bir konuyla geliyor. Soruyorum kendilerine neden bu konuyu seçtiniz? Hocam merak ettim diyor. Literatür taraması yaptın mı diye soruyorum. Hayır diyor. Literatür taraması yapmadan düşündüğünüz konunun uygunluğuna karar veremezsiniz. Çünkü bu konu ulusal ve uluslararası düzeyde çokça çalışılmış bir konu olabilir. Oysa bu konuda yapılmış en güncel olan araştırmaların önerilerine bakarak konu seçimi hakkında bir fikir edinebilirsiniz. Konu seçerken eğer bu konuda sürekli aynı isimler karşınıza çıkıyorsa o isimlerle iletişime geçerek öneri alabilirsiniz. Ben doktora tezimde klimakterik dönemdeki kadınlarla çalışmıştım. Bu konuda çalışan çok sayıda hocaya ulaşıp görüş almıştım. Hatta o dönem menopoz derneği başkanına bile ulaşmıştım. Çalışmayı planladığınız konu hakkında şöyle bir yol da izleyebilirsiniz. Örneğin stomalı kadınlarda bir çalışma yapmak istiyorsunuz. Öncelikle belirleyeceğiniz doğru anahtar kelimelerle arama motorlarında tarama yapabilirsiniz. Başlangıç olarak "Google akademik" ve "PubMed" ile başlayabilirsiniz. Çok sayıda arama motoru var (Anahtar kelime seçimini ayrıca yazacağım). Düşündüğünüz konuda tezler yapılmış mı? "Ulusal Tez Merkezine" girerek anahtar kelimeyle yapılmış tüm tezlere ulaşabilirsiniz. Güncel tarihli bazı tezlerin tamamına bir süre için ulaşamayabilirsiniz. Ancak hepsinin özetine ulaşabilirsiniz. Konu ile ilgili kongrelere, sempozyumlara, çalıştaylara, eğitimlere, kurslara, sertifika programlarına katılabilirsiniz. Bu konuda hangi isimler öne çıkıyor? Bu isimlerin araştırmalarında ne tür öneriler var? Bu konuda çalışan ulusal ya da uluslararası bir dernek var mı? Bu konuda bir dergi var mı? Makaleleri, kongre kitaplarını yazılmış klasik kitapları da inceleyebilirsiniz. Bu konuda yazılmış çalışmaların özellikle önerilerini okuyabilirsiniz. Genellikle öneriler kısmında konuyu çalışacak yazarlara da öneriler vardır. Neler önermişler onlara bakabilirsiniz. Örneğin şunu diyebilir: “Bundan sonraki çalışmalarda yazarların cinsiyet değişkenini ele alan karşılaştırmalı çalışmalar yapması önerilebilir”. Böylece düşündüğünüz konuyu cinsiyet bağlamında ele alır ve çalışmanızın önemini yazarken de bu literatüre atıf yapabilirsiniz. Tüm üniversiteler Bilimsel Araştırma Projeleri (BAP) kapsamında proje isimlerini yayınlarlar. Bu projelerdeki yazarlara ulaşarak öneri alabilirsiniz. Araştırma merkezlerinin sayfalarını kontrol edebilirsiniz. Örneğin kadına şiddet çalışacaksınız. Bu konuda üniversitelerde kurulmuş kadına yönelik merkezler neler yapmış, ne tür konulara dikkat çekiyorlar? Bunları inceleyebilirsiniz. Araştırmacı konu seçerken deneyimlerini ve gözlemlerini de dikkate almalıdır. Bakım verdiği hastaların, izlem yaptığı sağlıklı bireylerin sorunlarını da dikkate almalıdır. Araştırma konuları sadece tanımlamaya ve ilişki kurmaya odaklanmamalı, sorunların çözümüne yönelikte konular da belirlenmelidir. Elbette güncel sorunlara yönelik konularda seçilebilir. Covid-19 pandemisinde hepimiz bu konuyu ele aldık. Burada önemli olan hepimizin kendi yetkinliklerimiz çerçevesinde konuyu farklı bakış açılarıyla ele almalarıydı. Olması gerekende buydu sanırım. Ancak popüler diye üzerinde hiç çalışmadığımız ve bir birikimimiz olmayan konuları konu olarak çalışmak bizleri sadece zor duruma sokar diye düşünüyorum. Burada sizinle paylaşacağın konular 20 yıldır anlattıklarımın özeti de diyebilirim. Doktorasını henüz tamamlamış birisi olarak 2003 yılında ilk kez Atatürk Üniversitesi Sağlık Yüksekokulu öğrencilerine araştırma yöntemlerini anlatmıştım. 20 yıl oldu anlatmaya devam ediyorum. Artık sadece derslerde değil kendi sayfamda da paylaşarak konunun özünü daha çok kişiye ulaştırabileceğimi umut ediyorum. Umarım yararlı olur.