Saygın (iyi) ölüm nedir?

Dr. Abdurrahman Yurtaslan Ankara Onkoloji Eğitim ve Araştırma Hastanesi yönetiminin davetiyle onkoloji hemşirelerine kültürel yaklaşımın önemi konulu bir konferans için Ankaradaydım. Konuyu hazırlarken çok az bir yer vermeme rağmen katılımcıların en çok "iyi ölüm" ve "ölüm fotoğrafçılığı" konularına ilgi gösterdiğini düşünüyorum. İyi ölüm hakkında hem Türkçe hem de İngilizce çok sayıda kaynak var. Ancak ölüm fotografçılığı hakkında sağlık alanında yazılmış makalelere ulaşamadım. Amacım bu iki kavramı duymamış olanların kulağına su kaçırmak.

Önce konuşmamı özetlemekle başlıyayım.

Kanser, kültürler arası iletişim ve karar verme konusunda özel zorluklar yaratır. Araştırmalar, onkoloji bakım sağlayıcılarının dil engelleri ve kültürel/dini farklılıklar nedeniyle sıklıkla zorluklarla karşılaştıklarını göstermektedir. Literatür, kültürlerarası yetkinlik müdahalelerinin onkolojide farklı etkilere sahip olduğunu göstermektedir. Onkoloji hastalarının kültürel çeşitliliğinin artması kaçınılmazdır ve artık tüm onkoloji profesyonelleri için kültürel duyarlılık ve yetkinlik gerekmektedir.

Kültür, yaşamı yorumlamamıza, anlamamıza ve deneyimlememize yardımcı olur. Kültür, hastalığı ve acıyı algılama şeklimizi, sağlık sistemine olan bakış açımızı etkiler. Kültür, ayrıca bireylerin yaşam sonu deneyimlerini şekillendiren ritüeller ve inançlarla da ilişkilidir.

Kültürel olarak duyarlı destek sistemleri sağlanmalıdır. Aile, dinî liderler, topluluk liderleri veya kültürel olarak uygun destek grupları hastanın duygusal ve psikososyal ihtiyaçlarını karşılamada yardımcı olabilir. Hastane politikaları, hastanın kültürel beslenme alışkanlıklarını dikkate alarak uygun diyet danışmanlığı sağlamalıdır.

İletişimde, dil engelleri, iletişim tarzları ve kültürel normlar göz önünde bulundurulmalıdır. Hasta üreme-üriner alanla ilgili herhangi bir sorunu tartışmaktan kaçınma isteksizliği olabilir. Bu nedenle, hemşirelerin hastalarla açık ve duyarlı iletişim kurmaları önemlidir.

Tedavi seçenekleri, hastanın kültürel inançlarına ve değerlerine uygun olmalıdır. Hastaların tercih ettiği tıbbi tedaviler, kültürel ve dini inançlarla uyumlu olmalıdır. Hemşireler, hastaların ve ailelerinin kültürel ve dini inançlarını anlamak ve bu doğrultuda tedavi planlarını yönlendirmek için çaba göstermelidir.

Ölüm ve ölüm sonrası ritüeller, hastanın ve ailesinin ruhsal ve duygusal ihtiyaçlarını karşılamak için önemlidir. Hemşireler, hastaların kültürel ve dini inançlarına saygı göstermeli ve bu ritüelleri desteklemelidir.

Sonuç olarak, kültürel ve dini duyarlılık, palyatif ve yaşam sonu bakımında önemlidir. Hemşireler, hastaların ve ailelerinin kültürel ve dini inançlarına saygı göstermeli ve bu doğrultuda bakım sağlamalıdır. Bu, hastaların ve ailelerinin duygusal ve ruhsal ihtiyaçlarını karşılamak için önemli bir adımdır.

Şimdi sıra paylaşmak istediğim iki kavramın ilkinde. Yani iyi ölümde.

Ölümün iyisi saygını olur mu demeyin oluyor işte. Bence de olur. Benim de umudum zamanı gelince iyi ve saygın bir ölüm...

İyi bir ölüm, bireyin klinik teşhisi ve semptomları, özel sosyal, kültürel ve manevi durumları dikkate alarak hasta ve bakım verenlerin istekleri ile profesyonel uzmanlığı göz önünde bulundurarak elde edilebilecek en iyi ölüm olarak açıklanmıştır. Yani iyi ölümün tek değişkeni yok. Zaten kültürün değişken olduğu bir yerde çeşitlilik vardır...

İyi ölüm ölecek kişinin son günlerini kendisinin planlamasına izin vermeyi gerektirir...

Ancak bu durum da kültürlere göre farklılık göstermektedir.

Kişi ölmeden maneviyatını tamamlamak isteyebilir. Günah çıkarmak, tövbe etmek, dini lideriyle görüşmek isteyebilir veya inancının gereklerini yerine getirmek isteyebilir.

Ölüm sürecinde ağrısız ölmek isteyebilir... Ancak kültürlere göre bunun da farklılık gösterdiğini biliyoruz.

Ölüm sürecinde onurunu korumak isteyebilir... Örneğin güçsüzlüğünü, vücudundaki değişiklikleri sevdikleri görsün istemeyebilir...

Ölüme sevdiklerinin arasında, arkasında bir hesaplaşma olmadan, hiçbir şeyi yarım bırakmadan gitmek isteyebilir. Tamamlanmak isteyebilir...

İşte bunlar iyi ölümü açıklayan birkaç kavram. Bununla ilgili yüzlerce okuma yapabilirsiniz. Okurken insanı düşündürüyor. Evet iyi ölüm önemli. İyi ölüm belki de kişi için ötanazidir kim bilir. Bence kültürel olduğu kadar bireyseldir de iyi ölüm.

Evet şimdi benim de ilk okuduğumda çok dikkatimi çeken bir diğer konu olan ölüm fotografçılığından bahsetmek istiyorum.

Yıllar önce teknolojiyi reddeden Amişlerle ilgili bir makale okumuştum. Hemşire ailenin Amiş olduğunu bildiği için çocukları ölen aileye fotoğraf konusunda bir teklif götürme konusunda çekingen kalıyor. En sonunda anneye bunu söylemeye karar veriyor. Anne ise diğer çocuğuyla birlikte bir tane fotograflarını çekmelerini istiyor. Bu bir vaka olarak ele alınmıştı. Teknolojiyi reddeden Amiş anne çocuğunun ölüm sonrası bir fotoğrafına sahip olmak istemişti. Öldükten sonra ölen kişinin ailesiyle bir hatıra fotoğrafı çektirmesi çok kabul gören bir durum olabilir ve çalıştığınız hastanede sizden böyle bir durum için kolaylaştırıcı olmanız beklenebilir. Yas sürecinin bir parçası olarak görülebilir. Hatta bu fotoğraf çekilmeden önce makyaj, güzel kıyafetler giydirilmesi de olasılıklar arasındadır. İnternette gördüğüm fotoğraflarda zaman zaman ölü hangisi anlamakta zorlandığımı itiraf etmeliyim.